Auteursrecht, licenties (gebruiksrecht) of buy-out wattes? I know! Sinds ik werkzaam ben als freelancer heb ik regelmatig te maken met auteursrechten en licenties. Na veel onderzoek en lezingen zijn een aantal vraagstukken mij een stuk helderder geworden. Hoe zit het nu precies met licentie- en auteursrechten voor ontwerpers? En als iemand mij betaald om een logo te ontwerpen bij wie liggen de rechten dan?

Als ik een logo koop is het toch gewoon van mij? Dus dan mag ik er toch gewoon mee doen wat ik wil?

Licentie vs auteursrechten

Een ander woord voor licentie is gebruiksrecht. Met een licentie geef jij als ontwerper toestemming om je ontwerp te gebruiken. Belangrijk om te weten is dat er bij iedere opdracht een licentie wordt verstrekt, ook als daar niet specifiek over gesproken is. Door middel van een overeenkomst zou je afspraken kunnen maken in welke uitingen het ontwerp gebruikt mag worden. Dus bijvoorbeeld alleen op een cover of poster, willen ze je ontwerp dan ook op t-shirts laten bedrukken? Dan moeten daar nieuwe afspraken over gemaakt worden.

De auteursrechten blijven bij de ontwerper. Dit houdt in dat de opdrachtgever, ook na het betalen van de factuur het ontwerp niet zomaar aan mag passen.

Ja leuk maar hoe zit dat dan met logo’s?
Er zijn geen vaste regels met betrekking tot licenties op huisstijlen. Het is dus ook niet gek dat hier misverstanden over ontstaan, de grenzen zijn wat vaag en niet iedere ontwerper gaat hier hetzelfde mee om. Stel je nou eens voor dat je een logo hebt laten ontwerpen bij ontwerp studio A maar ontwerp studio B heeft de website ontworpen. Heb je dan toestemming nodig om je logo op de website te plaatsen? Of valt dat nog onder de al verleende licentie voor het gebruik van de huisstijl ontworpen door studio A? De BNO (Beroepsorganisatie Nederlandse Ontwerpers) heeft hiervoor een algemene richtlijn gegeven:

Indien een ontwerper een basishuisstijl of een niet aan een bepaald product of project gebonden logo voor een opdrachtgever ontwerpt en hiervoor een reëel bedrag heeft ontvangen, dan stelt de BNO zich op het standpunt dat men ervan uit mag gaan dat een onbeperkte, exclusieve licentie is gegeven. Ook mogen in een logo of basishuisstijl zonder toestemming van de ontwerper geen wijzigingen worden aangebracht. Eventuele aanwijzingen van de ontwerper m.b.t. het gebruik van het logo of de basishuisstijl dienen (naar redelijkheid) te worden opgevolgd’. – BNO

Een uiting waarin licenties wel een concretere rol spelen
Een affiche is een goed voorbeeld van een uiting waarin de grenzen iets duidelijker zijn aangegeven. Stel je voor dat je ontwerp studio A de opdracht geeft om een flyer te ontwerpen die vervolgens op eigen naam een fotograaf regelt. Dan maakt de ontwerper afspraken met de fotograaf over het doel (de flyer) en de oplage (hoeveelheid flyers). Als de opdrachtgever de flyer wilt gebruiken in een andere uiting heb je daar eerst toestemming voor nodig van alle partijen. De ontwerper zal dus eerst contact op moeten nemen met de fotograaf als de rechten van de foto nog niet zijn afgekocht. Het is namelijk niet vanzelfsprekend dat dat al gebeurd is.

Waarom kost een licentie geld?

Licenties komen voort uit het exploitatierecht van de auteursrechthebbende (de ontwerper). Klinkt lekker ingewikkeld right? Waar het eigenlijk om gaat is de economische waarde van het ontwerp. De waarde van een ontwerp is helaas niet altijd uit te drukken in de besteedde uren, vandaar dat men werkt met licenties en dat die geld kosten.

Stel dat een ontwerper een affiche heeft ontworpen voor een beurs, dan factureert de ontwerper een vergoeding voor het ontwerp en het gebruik van het ontwerp. Zelf hanteer ik altijd de verhouding 2/3 deel voor het ontwerp en 1/3 deel voor het gebruik. Als de opdrachtgever het jaar daarna dan dezelfde affiches wilt gebruiken zou daarvoor een vergoeding van 1/3 van de oorspronkelijke vergoeding tegenover staan. Uiteraard kunnen hier meer afspraken over gemaakt worden, zo heb ik weleens afspraken gemaakt over de licentie per oplage, per keer of per toepassing. De licentie kan natuurlijk ook al ingesloten zijn in de prijs maar dan zet ik in de offerte/factuur wel duidelijk waarvoor het gebruikt mag worden. Mocht er een discussie ontstaan kan ik verwijzen naar de offerte.

Ook probeer ik altijd te kijken naar de waar, duur en hoe kenmerken. Waar komt de illustratie/het ontwerp terecht (krant, boek, internet etc)? Wat is de duur (een korte of lange campagne ) en hoe mag het gebruikt worden? Zo kan het dus zijn dat een zelf ontworpen lettertype voor op de cover van een boek duurder uitvalt dan een typografische quote/pagina voor in een magazine. Een magazine verdwijnt na  verloop van tijd weer uit het beeld en een cover staat nog lang in de winkel of thuis op de boekenplank te shinen.

Het overdragen van auteursrechten

Als je als opdrachtgever de rechtmatige eigenaar wilt worden van het ontwerp kun je de auteursrechten over kopen. De ontwerper is dan geen eigenaar meer en kan dan geen aanspraak meer maken op het werk. Dit kan handig zijn als je als opdrachtgever zelf aanpassingen wilt gaan doen. Maar ook als het ontwerp onderdeel is van een groter geheel en je wilt voorkomen dat je steeds afzonderlijk met makers af moet spreken.

Ja leuk, maar wat is dan redelijke prijs?
Er zijn geen standaardbedragen voor het overdragen van rechten, ontwerper en opdrachtgever zullen tot een redelijke vergoeding moeten komen. Wat redelijk is is uiteraard afhankelijk van het project en de al betaalde bedragen. Om uit te rekenen wat de vergoeding zou zijn wordt vaak een percentage genomen van het oorspronkelijke bedrag. Voor een auteursrecht-overdracht zijn percentages tussen de 30 en 200% niet gek. Voor de afkoop van een illustratie wordt soms zelfs meer dan    gevraagd.

Oke even samenvattend haha, ik heb echt geprobeerd om hier een kort artikel aan te wijden maar plots ben je dan toch ineens honderden woordjes verder!

• Vooraf maak ik duidelijke afspraken over het gebruik en de context van het ontwerp
• Bij offertes en facturen voeg ik altijd even de algemene voorwaarden toe om mijn werk te beschermen. Ik maak hiervoor gebruik van de algemene voorwaarden geschreven door BNO. Better safe than sorry..
• Afspraken die ik hierover maak probeer ik te bespreken in het echt, niet via Skype of mail etc. Merk dat persoonlijk contact dan toch echt iets beter werkt.

En niet onbelangrijk: Ik ben natuurlijk geen jurist, ik ben een grafisch ontwerper en heb me ingelezen in auteursrecht en licenties omdat ik merkte dat ik hier echt kennis in miste. Wilde deze post dan ook puur schrijven om mede ontwerpers en opdrachtgevers te informeren over de verschillende termen en mogelijkheden. Mocht je aanvullingen hebben, of heb ik iets fout vermeld? Dan hoor ik dat graag!

Ik hoop heel erg dat je iets gehad hebt aan deze post, als ik iets vergeten ben of als er nog vragen zijn hoor ik het uiteraard graag. Ennuh: ken je iemand die echt baat heeft bij deze post? Schroom dan niet om het linkje even door te sturen ;-).